DZIECKO Z ZEPOŁEM ASPERGERA

Czym jest Zespół Aspergera ?

Zespół Aspergera jest potocznie określany jako łagodna odmiana autyzmu. Rzeczywiście jest to zaburzenie rozwojowe ze spektrum autyzmu i zalicza się do kategorii Rozległych (Całościowych) Zaburzeń Rozwoju, które obserwuje się u dzieci od wczesnego dzieciństwa Zespół Aspergera najczęściej dotyka chłopców, a do międzynarodowych systemów klasyfikacji (ICD 10 oraz DSM IV) został zaliczony w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, jest więc diagnozowany od stosunkowo krótkiego czasu.

Zespół Aspergera: objawy

Małe dzieci z ZA nie różnią się zbytnio od swoich rówieśników. A jeśli już się różnią to często dorośli postrzegają zjawisko w kategorii większych zdolności czy możliwości umysłowych. Dzieci z zespołem Aspergera bardzo często uczą się szybko mówić i używają pięknego, wysublimowanego języka do komunikowania swoich potrzeb i zainteresowań. Od wczesnego wieku mają niesamowite pasje, które zgłębiają bez reszty, stając się specjalistami w danej dziedzinie. Dzieci z ZA nie przepadają za bajkami, o wiele częściej wolą studiować encyklopedię czy oglądać programy popularnonaukowe. Zainteresowane bardziej literami i cyframi niż kontaktami z innymi dziećmi, szybciej od rówieśników uczą się czytać i liczyć. Te umiejętności sprawiają, że rodzice nie mają podstaw do zmartwień i nie szukają pomocy, wręcz przeciwnie, często są dumni, że mają tak zdolne dziecko. Pasja  dziecka staje się przedmiotem wszystkich rozmów, a zabawy w większości skupiają się wokół tej jednej, wybranej dziedziny.

Do specjalistów najczęściej zgłaszają się rodzice, którzy obserwują u swoich dzieci zaburzenia w kontaktach społecznych. Dziecko z zespołem Aspergera nie nawiązuje spontanicznie relacji, wręcz nie szuka kontaktu z drugim człowiekiem. Nawet jeśli uda mu się zainicjować kontakt, ma trudności, aby go podtrzymać. Nieodpowiednio odczytuje sygnały niewerbalne (m.in. mowę ciała, mimikę) wysyłane przez inne osoby. Maluch z zespołem Aspergera nie chce bawić się w grupie, ponieważ dużą trudność sprawia mu dostosowanie się do obowiązujących reguł oraz zmieniającej się sytuacji (brakuje przewidywalnego schematu). Takie dziecko tworzy relacje w oparciu o własne zasady, np. mówi, kiedy ma na to ochotę, a nie wtedy, gdy powinno adekwatnie odpowiedzieć na zadane pytanie.

W przypadku zespołu Aspergera charakterystyczny jest także język, którego dziecko używa, często nieadekwatny do wieku, naszpikowany specjalistycznym słownictwem ze spektrum zainteresowań dziecka. Niepokojące mogą być także ograniczenia funkcji języka. Dzieci z zespołem Aspergera dosłownie odbierają znaczenia pewnych słów, nie rozumieją żartów, ironii, przenośni.

Nierzadko w przypadku zespołu Aspergera mamy do czynienia nie tylko z brakiem zrozumienia relacji społecznych, ale także z problemami w kontakcie z otoczeniem wynikającymi z zaburzeń w zakresie integracji bodźców sensorycznych. Rodzice często zgłaszają się zaniepokojeni nieodpowiednim odbieraniem informacji ze świata za pomocą zmysłów np. dzieci są nadwrażliwe lub podwrażliwe na światło, dźwięk, dotyk, zapach, smak .

Zespół Aspergera u dzieci – jak rozpoznać?

Zespół Aspergera można zdiagnozować na każdym etapie życia, mimo to najczęściej rozpoznaje się go u dzieci w wieku 7-8 lat. Wynika to z faktu, że w tym czasie dziecko idzie do szkoły i wyraźniej widać u niego problemy z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej. Objawy do 7 roku życia mogą nie budzić podejrzeń rodziców – dzieci z ZA z reguły zaczynają mówić i czytać w takim samym czasie jak rówieśnicy, mają ciekawe zainteresowania i chętnie rozmawiają z dorosłymi używając bogatego słownictwa. Sytuacja zmienia się jednak po wysłaniu pociechy do przedszkola lub do szkoły. Wówczas pojawia się szereg niepokojących sygnałów, które powinny zwiększyć czujność opiekunów.

Na co zwrócić uwagę i gdzie szukać pomocy?

W zakresie interakcji społecznych:

• dziecko ma trudności ze wspólną zabawą z rówieśnikami; woli trzymać się na uboczu; nie bierze udziału we wspólnych zabawach – albo bawi się samo, albo chce przewodzić grupie i rozdzielać role. Jeśli nie ma wystarczająco silnej pozycji w grupie, woli się izolować niż dostosować do innych;
• ma trudności z dostosowaniem się do zasad społecznych w przedszkolu, szkole, w miejscach publicznych;
• brak mu zdolności do empatii, zachowuje się tak, jakby nie był zainteresowany perspektywą drugiej osoby;
• reaguje silnymi emocjami nawet na mało istotne zdarzenia;
• ma trudności z zachowaniem się adekwatnie do sytuacji – nie umie okazać szacunku innym osobom, jest głośne na lekcjach, zadaje pytania nie na miejscu, wierci się i rozrabia gdy wymaga się od niego spokoju i stania w miejscu;
• woli przebywać wśród dorosłych niż dzieci w podobnym wieku, łatwiej też znaleźć mu język ze starszymi do siebie osobami.

W zakresie komunikacji:

• używa wyszukanego, pedantycznego słownictwa;
• ma trudności z rozumieniem żartów i przenośni (typu „mieć złote serce”);
• ma kłopoty z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego;
• jego mimika, gestykulacja czy ekspresja ciała różnią się od ekspresji innych dzieci.

W zakresie zachowania:

• ma trudności z zabawą „na niby”, woli bawić się realnymi przedmiotami;
• ma wąskie, nietypowe zainteresowania, np. wspomniany sprzęt AGD, rośliny egzotyczne, rozkłady jazdy pociągów;
• źle reaguje na nowe sytuacje, wpada w złość kiedy codzienne czynności nie odbywają się zgodnie ze schematem;
• reaguje nadwrażliwością lub słabo reaguje na bodźce słuchowe, węchowe, czuciowe itp.;
• ma problemy z koordynacją ruchową.

Obecnie diagnozę zespołu Aspergera stawia zespół specjalistów, przede wszystkim psychiatra i psycholog. Oni też określają konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań neurologicznych, logopedycznych czy diagnozy procesów integracji sensorycznej. Diagnozę prowadzą najczęściej ośrodki terapeutyczne zajmujące się terapia dzieci ze spektrum autyzmu.

Mimo trudności z dostrzeżeniem jednoznacznych objawów zespołu Aspergera
u dzieci poniżej 7 lat, zaburzenie to można, a nawet trzeba diagnozować wcześniej. Czekanie z diagnozą jest błędem, niekiedy popełnianym nawet przez psychologów. W razie podejrzenia ZA specjalista powinien jak najszybciej zlecić odpowiednią terapię - im szybsza reakcja, tym większe szanse, że młody człowiek nabędzie odpowiednie umiejętności, które pomogą mu lepiej funkcjonować w społeczeństwie.

Asperger a Autyzm

Osoby ze spektrum autyzmu łączy ten sam rodzaj trudności w zakresie:

• relacji z innymi ludźmi,
• komunikacji,
• wyobraźni wpływającej na sztywność myślenia i zachowania.

- Osoby cierpiące na zespół Aspergera mają upośledzone umiejętności społeczne: jest im trudno nawiązywać znajomości, reagują nieadekwatnie do sytuacji towarzyskiej itd. Poza tym, mimo braku upośledzenia umysłowego, są mało elastyczne w myśleniu i mają bardzo sprecyzowane, obsesyjne zainteresowania. Dorosłych cierpiących na Aspergera opisuje się często jako ekscentryków. Zespół Aspergera jest często utożsamiany z autyzmem, jednak różnice są wyraźne, a osobom z Aspergerem jest łatwiej funkcjonować w świecie zewnętrznym. 

- Najistotniejszą różnicą definiującą osoby z rozpoznaniem Aspergera jest to, iż
w dzieciństwie nie wykazują opóźnienia w obszarze rozwoju mowy, swobodnie posługując się językiem mówionym - choć może być on nietypowy, a nawet dziwaczny. Wykazują też poziom inteligencji mieszczący się w granicach normy.

- Różnice dotyczą także czasu diagnozowania zaburzenia. Mimo że zespół Aspergera można rozpoznać już we wczesnym dzieciństwie, diagnozę wykonuje się zazwyczaj później niż w przypadku autyzmu: najczęściej w późnym dzieciństwie, a nawet w wieku dorosłym. We wczesnym rozwoju zespół Aspergera przejawia łagodniejsze objawy, trudniejsze do zaobserwowania. Natomiast autyzm można w pełni zdiagnozować we wczesnym dzieciństwie, gdyż ujawnia znacznie wyraźniejsze i dotkliwsze objawy zaburzeń w rozwoju dziecka.

Zespół Aspargera: terapia i jej efekty

Terapia dziecka cierpiącego na zespół Aspergera musi być poprzedzona szczegółową diagnozą i powinna być dostosowana do jego potrzeb i możliwości. Taka terapia jest wielokierunkowa, a jej podstawowym elementem jest praca nad rozwojem umiejętności społecznych. Kształtuje się  kompetencje komunikacyjne:

- zawieranie znajomości,

- inicjowanie rozmowy,

- słuchanie,

- zadawanie pytań,

- odmawianie,

- dyskutowanie,

- reagowanie na krytykę.

Istotne jest, aby dziecko z zespołem Aspergera uczyło się rozpoznawania zachowań i intencji innych osób, przestrzegania norm i zasad, by miało szansę zdobywać  wiedzę o innych i o sobie samym.

Zaburzenia w kontaktach społecznych znacznie utrudniają dziecku z zespołem Aspergera funkcjonowanie w grupach rówieśniczych i w środowisku szkolnym, dlatego ćwiczenie prawidłowych zachowań społecznych jest bardzo istotne. Praca
z dzieckiem ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera obejmuje również zaburzenia integracji sensorycznej, czyli nadwrażliwości lub podwrażliwości zmysłowej.  Dzięki wyspecjalizowanej terapii wyrównywane są deficyty w zaburzonych sferach. Dorosłe osoby z zespołem Aspergera mogą dzięki terapii z powodzeniem funkcjonować
w społeczeństwie i osiągnąć spełnienie w życiu rodzinnym i zawodowym.

WARTO PRZECZYTAĆ

1. Joanna Ławnicka „Nie jestem kosmitą. Mam zespół Aspargera”
2. Agnieszka Kozdroń „Zespół Aspargera. Zrozumieć, aby pomóc”
3. Barbara Pióro „Czy kochasz małego misia?”
4. Christine Preisman „Zespół Aspergera. Jak z nim żyć. Jak pomagać. Jak prowadzić terapię”

Przygotowała:
mgr Anna Zalewska

n-l  edukacji wczesnoszkolnej