Patrzeć - nie znaczy widzieć

DZIECKO SŁABOWIDZĄCE

Zmysł wzroku - jest to zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe. Anatomiczną postacią tego zmysłu jest narząd wzroku, który składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego oraz połączeń nerwowych siatkówki ze strukturami mózgu.

Dlaczego wzrok jest taki ważny?

 Wzrok jest podstawowym i najważniejszym zmysłem za pomocą którego dziecko poznaje świat, dostarczając aż 80% informacji z otoczenia.

Dobre widzenie jest podstawowym elementem warunkującym prawidłowy rozwój dzieci, w tym poznawczy, intelektualny, motoryczny oraz społeczny.

Wzrok w znaczący sposób wpływa na naukę szkolną, umiejętności motoryczne, naukę pisania oraz warunkuje wybór zawodu.

Aby nasz wzrok funkcjonował prawidłowo niezbędna jest:

- właściwa ostrość wzroku do dali oraz z bliska

 -brak lub wyrównana wada wzroku

 -prawidłowo rozwinięte funkcje wzrokowe tj.: ruchomość gałek ocznych, akomodacja, konwergencja, widzenie obuoczne, ruchy sakkadowe

 - prawidłowe korowe przetwarzanie pobieranych wzrokiem informacji z otoczenia

-niewystępowanie innych zaburzeń tj.: heteroforii ( zez ukryty) czy chorób oczu w tym choroby zezowej.

Czym jest słabo widzenie?

Ludzie słabo widzący ze względu na stopień uszkodzenia wzroku stanowią populację pośrednią między widzącymi i niewidomymi. Osobą słabo widzącą jest każdy, kto pomimo okularów korekcyjnych, ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych, ale może poprawić swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie wzrokowych metod kompensacyjnych, pomocy ułatwiających widzenie i innych pomocy rehabilitacyjnych oraz poprzez dostosowanie środowiska fizycznego.

Populacja ludzi słabo widzących jest bardzo zróżnicowana przede wszystkim ze względu na poziom funkcjonowania wzrokowego. Słabo widzącą jest zarówno osoba ze znacznie obniżoną ostrością wzroku, jak ubytkami w polu widzenia przy zachowanej pełnej ostrości. Według WHO słabowidzącą jest osoba z ostrością wzroku równą lub większą niż 3/60 (0,5), a mniejszą niż 6/18 (0,3), gdzie pełna ostrość wzroku odpowiada wartości 1,0, lub o polu widzenia ograniczonym do obszaru 20 stopni (podczas, gdy pełne pole widzenia wynosi 180 stopni).

Jaki jest uczeń słabo widzący?

Dzieci  słabo  widzące  mimo  bardzo  osłabionego  wzroku,  mogą  przy  jego  pomocy  poznawać  otaczający  nas  świat,  korzystać  ze  wzroku  przy  czytaniu,  pisaniu,  w  przeciwieństwie  do  dzieci  niewidomych, u których wzrok jest zastępowany innymi zmysłami. Poza zaburzeniami w ograniczeniu pola widzenia i ostrości wzroku czy rozpoznawaniu barw, u dzieci słabo widzących mogą występować jeszcze inne dysfunkcje utrudniające naukę, jak: brak lub znaczne osłabienie akomodacji, oczopląs, światłowstręt, zaburzenia adaptacyjne, a także choroby typu jaskra czy zaćma. Dzieci słabo widzące nie stanowią jednolitej grupy. Ich możliwości widzenia znacznie się różnią w zależności od zakresu uszkodzenia czynności wzrokowych. Dzieci słabo widzące z obniżoną ostrością wzroku mają z reguły trudności w spostrzeganiu:

-małych  przedmiotów; 

 -szczegółów większych przedmiotów;

-małych liter, cyfr i innych znaków graficznych.

Dzieci  słabo  widzące  z  ograniczonym  polem  widzenia  mają przede wszystkim trudności w spostrzeganiu przestrzeni. Ograniczenie to powoduje trudności  w orientowaniu się w otoczeniu, co negatywnie wpływa przede wszystkim na samodzielne poruszanie się i na inne formy lokomocji, które są również uwarunkowane wzrokową orientacją  w  przestrzeni.  U  wielu  dzieci  słabo  widzących  zaburzona  jest  koordynacja  wzrokowo-ruchowa, co w konsekwencji obniża sprawność wykonywania różnych czynności praktycznych, a więc zmniejszona jest precyzja i wolniejsze tempo działania.

Trudności, na jakie napotykają dzieci niedowidzące w szkole, w tym trudności ortograficzne w piśmie:

Trudności o charakterze ogólnym:

• Czytanie obszernych tekstów z podręczników oraz lektur szkolnych.
• Odczytywanie zapisów z tablicy.
• Odczytywanie i pisanie długich ciągów działań matematycznych i wzorów chemicznych.
• Czytanie map zagęszczonych różnymi elementami graficznymi.
• Nadążanie z robieniem notatek w czasie lekcji.
• Przygotowanie obszernych prac pisemnych.
• Konieczność zbyt długiego korzystania ze wzroku przy odrabianiu dużej ilości zadań domowych.

Przyczyny trudności ortograficznych w piśmie

• Uczenie się w utrudnionych warunkach gorszego widzenia powoduje niedokładny obraz litery.
• Niewyraźne pisanie negatywnie wpływa na utrwalania sobie właściwego obrazu wyrazu.
• Posługiwanie się lupą lub innym przyrządem optycznym utrudnia pisanie, w tym przepisywanie z tablicy.
• Podchodzenie  do tablicy wymaga czasu.
• Stała kontrola nauczyciela, wykrywająca błędy, utrwala u ucznia przekonanie, że osiągnięcia powodzenia jest prawie niemożliwe.
• Wyręczanie przez rodziców.
• Mniejsza ilość przeczytanych samodzielnie tekstów.

ZASADY PRACY Z DZIECKIEM SŁABO WIDZĄCYM

Podstawowe zasady pedagogiki specjalnej

1. Zasada indywidualizacji.
2. Zasada konkretności i poglądowości nauczania.
3. Zasada priorytetu rewalidacji w organizacji procesu dydaktycznego.
4. Zasada przystosowania wymagań do indywidualnych możliwości wychowanków.
5. Zasada zapewnienia bezpieczeństwa, życzliwości, akceptacji, tolerancji, zaufania dziecka do prowadzącego zajęcia.
6. Zasada stopniowania trudności, zasada korekcji i kompensacji (zastępowanie wzroku innymi zmysłami).
7. Zasada celowości i systematyczności.
8. Zasada kształtowania u dziecka pozytywnej motywacji do nauki, kształtowanie wiary we własne siły, przezwyciężanie trudności (krok po kroku).
9. Zasada optymizmu pedagogicznego (tzn. wiara w możliwości dziecka, dostrzeganie najdrobniejszych sukcesów itp.)

Zasady pracy z dzieckiem słabo widzącym

1. dzieci niedowidzące powinny mieć możliwość indywidualnego potraktowania;
2. ważne jest dopilnowanie ucznia, aby ten nie wstydził się używania szkieł optycznych i lup;
3. trzeba zapewnić właściwe oświetlenie klasy – jeśli jest taka potrzeba, trzeba ustawić lampkę bezpośrednio na ławce, aby podręczniki, zeszyty, ogólnie miejsce pracy, było oświetlone punktowo;
4. dziecko powinno siedzieć blisko tablicy oraz blisko nauczyciela;
5. jeśli jest taka potrzeba, należy stosować pomoce służące do powiększania (lupy, linijki, powiększalniki komputerowe itp), używać czarnego flamastra
   i powiększonych liter;
6. pogrubienie linijek w zeszycie dziecka pomaga w prawidłowym pisaniu liter, zwłaszcza na początkowym etapie edukacyjnym. Przy deficycie wzrokowym, pismo jest chwiejne, niewyraźne. Nie należy więc oceniać ani kaligrafii ani błędów ortograficznych!
7. ważne jest uwzględnienie wolniejszego tempa pracy;
8. rozwijanie zainteresowania i zdolności, zachęcać do wypowiedzi słownych.
9. wykorzystywanie umiejętność kompensowania ubytków wzroku przy pomocy innych zmysłów, np. słuchu, dotyku;
10. uczenie polisensoryczne jest jedną z najskuteczniejszych form nauki;
11. ćwiczenia wymagające użycia wzroku nie powinny  trwać dłużej niż 10-15 minut – wzrok jak najbardziej trzeba ćwiczyć, ale przy jego dużym ubytku następuje szybka męczliwość, a co za tym idzie – zniechęcenie dziecka do dalszej pracy. Po czasie wytężonej pracy wzrokowej, powinno się stosować ćwiczenia relaksujące dla oczu, np. tzw. aerobik dla oczu;
12. należy modyfikować sposobów nauczania ortografii dla dzieci niedowidzących poprzez:
13. wprowadzenia poprawnego zapisu ortograficznego nowego wyrazu,
14. pokazywanie pokrewieństwa wyrazów,
15. tworzenie właściwego obrazu poprzez zapis (dziecko powinno dostać zapisany wyraz),
16. wszystkie trudne wyrazy, które pojawią się na lekcji uczeń powinien mieć do dyspozycji na ławce,
17. podanie jasnej reguły ortograficznej,
18. otoczenie małego dziecka (przedszkole i nauczanie zintegrowane) powinno być oznaczone wyrazami powiązanymi z przedmiotami codziennego użytku i określającymi codzienne czynności,
19. organizację ćwiczeń ortograficznych nastawionych na sukces – ćwiczenia z lukami, bank wyrazów potrzebnych do użycia w samodzielnej pracy itp.
20. rozwijanie zainteresowania poprawnym pisaniem, korzystanie ze słowników, porównywanie swoich wcześniejszych i obecnych prac, nagradzanie poprawnie napisanych prac.

WARTO PRZECZYTAĆ

1. PORADNIK DYDAKTYCZNY dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum  z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi, praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Jakubowskiego, , Warszawa 2001
2. ŁÓDZKI INFORMATOR DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓWDZIECI SŁABO WIDZĄCYCHI NIEWIDOMYCH, pod redakcją Anny Tomaszewskiej, Łódź 2011
3. UCZEŃ NIEWIDOMYI SŁABO WIDZĄCYW OGÓLNODOSTĘPNEJSZKOLE ŚREDNIEJ PORADNIK DLA NAUCZYCIELI, Praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Jakubowskiego, Warszawa 2005
4. SHERBORNE Weronika: Ruch rozwijający dla dzieci / Weronika Sherborne, Warszawa 2003
5. Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z uszkodzonym wzrokiem: poradnik dla nauczycieli / red. Grażyna Walczak. -Warszawa : MENiS, 2005
6. Marek Bogusław, Brajl, podręcznik do nauki brajla dla nauczycieli i lektorów języka angielskiego, Lublin 2007
7. www.pzn.org.pl
8. http://www.tyflopodcast.net
9. http://www.tyfloswiat.pl